ไม้ตะพดสัญลักษณ์ที่เป็นมากกว่าไม้เท้า

หากว่า “ปืนและบ่วงบาศ” เป็นสัญลักษณ์ของหนุ่มคาวบอยอเมริกันแล้ว สัญลักษณ์ของชายไทยในอดีตก็ไม่แคล้วเจ้าไม้ที่ถูกเรียกขานกันว่า “ตะพด” ซึ่งคนไทยรู้จักและใช้งานมันมาหลายยุคหลายสมัยแล้ว โดยเฉพาะในช่วงที่นิยมมากที่สุดคือสมัยรัชกาลที่ 5 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ซึ่งไม้ตะพดได้กลายเป็นแฟชั่นและได้รับความนิยมแพร่หลายอย่างมาก

หัวข้อ

ความแตกต่างระหว่างไม้ตะพดและไม้เท้า

หลายคนมักเข้าใจและสับสนระหว่าง ‘ไม้เท้า’ กับ ‘ไม้ตะพด’ เนื่องจากรูปลักษณ์และความยาวที่คล้ายคลึงกัน แต่จริงๆ แล้วไม้ทั้งสองชนิดนี้มีจุดประสงค์และการใช้งานที่แตกต่างกัน โดยไม้เท้านั้นเป็นอุปกรณ์ช่วยในการเดินของผู้ป่วย ผู้สูงอายุ หรือผู้ที่ได้รับบาดเจ็บ ซึ่งปกติจะมีขาเดียวหรือหลายขาเพื่อช่วยการทรงตัว ในขณะที่ไม้ตะพดนั้นอยู่ในกลุ่มของ “ไม้ถือ” ที่ใช้เป็นเครื่องมือประจำตัวเมื่อลงจากเรือนของชายไทยสมัยโบราณ

ประโยชน์และการใช้งานของไม้ตะพด

ไม้ตะพดนั้นมีประโยชน์ใช้สอยหลากหลาย เช่น เมื่อลงจากเรือนจะถือติดมือเพื่อป้องกันตัว ใช้กระทุ่มรกพงหญ้าเพื่อไล่งูหรือสัตว์มีพิษ และยังใช้ในการตีระฆังเมื่อไปนมัสการรอยพระพุทธบาทสระบุรี ซึ่งเป็นของฝากอันขึ้นชื่อของสถานที่แห่งนี้ด้วย

ที่มาของคำว่า “ตะพด”

คำว่า “ตะพด” นั้นอาจมาจากพันธุ์ของไม้ไผ่ที่มีข้อสั้น เนื้อแข็ง และเหมาะสมสำหรับการทำไม้ตะพด เช่น ไม้ไผ่เปร็ง ไม้รวก และไม้มะเกลือ เป็นต้น นอกจากนี้ยังมีการใช้เทคนิคการทำไม้ตะพดให้สวยงามและเป็นเอกลักษณ์โดยการรดน้ำซาวข้าวและลนไฟ เพื่อสร้างลวดลายที่สวยงาม

กระบวนการทำไม้ตะพด

การทำไม้ตะพดเริ่มจากการเลือกไม้ที่เนื้อแน่น แก่จัด จากนั้นใช้กาบมะพร้าวชุบทรายละเอียดขัดผิวไม้จนเกลี้ยงเรียบ แล้วล้างด้วยน้ำอีกครั้ง วิธีการทำไม้ตะพดมีหลายวิธี เช่น การใช้เส้นลวดพันรอบไม้แล้วลนไฟเพื่อให้เกิดลวดลายไหม้ ซึ่งทำให้ไม้ตะพดมีความสวยงามและเป็นเอกลักษณ์

การตกแต่งหัวไม้ตะพด

หัวไม้ตะพดนั้นมีหลายแบบ เช่น หัวเงิน หัวทองเหลือง หัวงาช้าง หัวกระดูกสัตว์ หัวแก้ว หรือหัวเหรียญ ซึ่งเหรียญที่นิยมมากคือเหรียญรัชกาลที่ 5 หัวไม้ตะพดมีหลากหลายรูปทรง เช่น หัวตุ้มใหญ่ หัวไม้เท้า หัวขอสับ หัวลูกจันทน์ และหัวรูปสัตว์ต่างๆ

ไม้ตะพดในวรรณกรรม

ในวรรณกรรมทรงคุณค่าอย่าง ‘สี่แผ่นดิน’ โดย ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ ปราโมช ได้กล่าวถึงการเล่นไม้ตะพดของคนชั้นสูงในยุคนั้น ซึ่งแสดงให้เห็นถึงการใช้ไม้ตะพดเป็นส่วนหนึ่งของชีวิตประจำวันและการแต่งกาย

การสืบสานและสะสมไม้ตะพด

แม้ในปัจจุบันการใช้ไม้ตะพดจะหายากขึ้น แต่ยังมีผู้ที่เห็นคุณค่าของไม้ตะพดและพยายามถ่ายทอดให้คนรุ่นใหม่เห็นคุณค่าและสืบสานเอกลักษณ์ความเป็นลูกผู้ชายไทย การสะสมไม้ตะพดกลายเป็นที่นิยมในหมู่นักสะสม โดยเฉพาะในตลาดจตุจักรและห้างสรรพสินค้าริเวอร์ซิตี้ ที่มีการจำหน่ายไม้ตะพดทั้งใหม่และเก่า

ไม้ตะพดในศิลปะการป้องกันตัว

อาจารย์ชีวิน อัจฉริยฉาย แห่งโรงเรียนศิลปะศาสตร์การป้องกันตัว ไทยหัตถยุทธ หรือไทฟูโด อคาเดมี่ ได้เปิดสอนศิลปะการป้องกันตัวด้วยไม้ตะพด ซึ่งเป็นวิชาที่มีรูปแบบการโจมตีและป้องกันตัวเหมือนเพลงดาบหรือเพลงมวย เช่น ท่าห้ามทัพ ท่าม้าดีดกะโหลก และท่าเชยคาง

ไม้ตะพดไม่เพียงแต่เป็นเครื่องมือในการป้องกันตัว แต่ยังเป็นสัญลักษณ์ที่บ่งบอกถึงความเป็นลูกผู้ชายไทย เป็นสัญลักษณ์ที่มีคุณค่าและเอกลักษณ์เฉพาะตัวที่คนไทยควรอนุรักษ์และสืบสานต่อไป